Uzay çöpleri, rastgele bir fonksiyonu kalmamış insan üretimi uydu ve gibisi uzay araçlarından ya da bunların modüllerinden oluşuyor. Yararlı bir fonksiyonu olmayıp hala dünya yörüngesinde dolanan her şey “uzay çöpü” olarak isimlendiriliyor. Bu çöp, uzay mekiğinin yüzeyinden kopmuş bir boya modülü yahut küçük bir vida ya da vazifesini tamamlayarak seyrine denetim dışı devam eden bir uydu da olabiliyor.
Roket modülleri, kullanılmayan uydular, uydu ile uzay aracı artıklarının oluşturduğu ve dünya yörüngesinde dolaşan uzay çöplüğündeki modül sayısı milyonlarla tabir ediliyor.
Teleskoplar ve radarlarla görülebilenlerin yanı sıra takip edilemeyen, saatte 28 bin kilometre sürate ulaşabilen 10 milyon kesim uzay çöpünün olduğu iddia ediliyor.
Avrupa Uzay Ajansınca ocak ayında yayınlanan birtakım bilgilere nazaran,1957’de Sputnik-1 ile başlayan uzay çağından itibaren 5 bin 450 roket uzaya fırlatılırken bu roketlerin yörüngeye yerleştirdiği uydu sayısı da 8 bin 950’yi buldu. Uzayda olanların sayısı 5 bin, çalışanların sayısı bin 950 olarak biliniyor.
Space Surveillance Networks tarafından sistemli izlenen ve kataloglarda tutulan uzay çöplüğü sayısının 22 bin 300 olduğu belirtiliyor.
Gönderilen uyduların vazifeleri bittiğinde, dünyaya geri dönüşümlerinin maliyeti çok yüksek olması nedeniyle genelde uzayda kalmaları tercih ediliyor ve uzay çöpü haline geliyorlar.
Uzay çöplüğünün oluşma nedenleri
En eski uzay enkazı (uzay çöpü) tarihteki 4’üncü ve ABD’nin 2’nci uydusu olan ve 17 Mart 1958’de uzaya gönderilen Vanguard I uydusu. 16,5 santimetre çapındaki ve 1,5 kilogram tartısındaki uydu, o vakitten bu yana yörüngede dolanıyor.
1965’te gerçekleştirilen birinci Amerikan uzay yürüyüşü sırasında Gemini IV astronotu Edward White’ın eldiveni bir ay boyunca saatte 28 bin kilometrelik süratle yörüngede kaldı ve tarihin en tehlikeli giysisi olarak anılıyor.
Mir istasyonu, uzaya gönderildiğinin birinci 10 yılında 200’ün üzerinde uzay çöpü üretti.
Avrupa Uzay Ajansına (ESA) ilişkin Ariane roketinin 1986’da infilakıyla yayılan 2 bin 775 modül birinci başta roketin eski yörüngesinde hareket ederken, 4 yıl sonra dünya etrafına dağıldı.
Pegasus roketinin üst kademesinin 1996’da patlamasıyla 4 milimetreden büyük 300 bin kesimden oluşan bir bulut ortaya çıktı. Bunların 700’ünün öteki uzay cisimleri için tehlike yaratabilecek büyüklükte olduğu biliniyor.
Uzay çöplüğünün etkileri
Uzay çöplerinin küçük boyutluları bile yörüngedeki etkin uydular için tehlike oluşturuyor. 2 bin kilometre irtifanın altında bulunan cisimlerin suratları saatte 7-8 kilometreyi buluyor.
Aynı yörüngede, yakın süratlerde hareket eden uydu ve uzay çöpü çarpıştığında, uyduda saatte 10 kilometre süratte tesir oluşturuyor. Bu çarpışmalarda, 10 santimetre çapındaki bir cisim uyduda çok büyük hasara neden olurken, 1 santimetre çapındaki bir cisim çarptığında uydu çalışamaz hale gelebiliyor. 1 milimetre çapındaki cisim ise uydunun alıcılarını bozabiliyor. 0,2 milimetre boyutlarında kuru bir boya parçacığının, 1983’te Challenger uzay mekiğinin kabin camını deldiği biliniyor.
Aktif uyduların, büyük bir süratte hareket eden, denetim dışı olan uzay çöpü ve ömrünü tamamlamış uydularla çarpışma riski giderek artıyor. Bu risk göz önüne alınarak uydu operatörlerince uzay çöplüğüne ilişkin kesimler dikkatle izleniyor ve mümkün olduğunca gerekli kaçınma hareketleri yapılarak mümkün çarpışma durumları önlenmeye çalışılıyor.
Dünyanın birinci uydusu olan Sputnik-1 ile başlayan, fırlatılan binlerce uyduyla süregelen uydu serüveni, milyonlarca kesimden oluşan uzay enkazına sebep oluyor. Bu enkaz, faal uydularla dünya etrafında dönmeye devam ediyor ve uydular için büyük risk teşkil ediyor.
Çözüm arayışlarında ilerleme yok
Uzay çöplüğü meselesine deva bulmak için geliştirilen birtakım projeler olmasına karşın şimdi değerli bir ilerleme sağlanamadı. Bu açıdan uzay çöplüğü sıkıntısının gelecekte daha da büyüme riski bulunuyor.
