Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsünün düzenlediği aktiflik kapsamında, 25 Türk nükleer fizikçi, 33 yıl evvel felaketin yaşandığı Çernobil Nükleer Santrali’ni ziyaret etti. Çernobil dizisi ile yine dünya gündemine oturan dehşetli kazanın yaşandığı Pripyat bölgesine gelen Türk araştırmacılar, bölge bölge radyasyon dozunu ölçüp bilimsel müşahede yaptılar.
Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsünden ve çeşitli üniversitelerden Türk akademisyenler ile öğrenciler, Ukrayna Ulusal Nükleer ve Radyasyon Güvenliği Bilim ve Teknik Merkezi (SSTC NRS), Energoatom ve Odessa National Polytechnic Üniversitesi (ONPU) yetkilileri ile 2. Milletlerarası Nükleer Yaz Okulu etkinliğinde Kiev’de bir ortaya geldi.
Türk araştırmacılar, yaz okulu aktiflikleri kapsamında, AB ve Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu büyük bir konsorsiyumun katkılarıyla patlamanın olduğu 4. reaktörün üzerinin çelik zırhla kapatılmasının akabinde bir kısmı turizme de açılan Çernobil Nükleer Santrali’nin bulunduğu Pripyat bölgesini ziyaret etti.
Ziyaretin akabinde açıklamalarda bulunan Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Niyazi Meriç, 26 Nisan 1986’da dünyanın en büyük nükleer kazasının yaşandığı Çernobil’de 33 yıl sonra bilimsel müşahede için bulunmaktan duyduğu memnuniyeti lisana getirdi.
Türkiye’de de bir nükleer reaktör heyetim çalışmaları bulunduğuna işaret eden Meriç, bunun için eğitimli elemana muhtaçlık olduğunu vurguladı.
Türkiye’de bu alanda 50’si profesör olmak üzere 180 dolayında akademisyen bulunduğunu, Ankara, Hacettepe ve Ege Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüleri ile İstanbul’da Güç Enstitüsü kurulduğunu aktaran Meriç, bunun dışında nükleer bilimlerle uğraşan üniversite kısımlarının hayli kısıtlı olduğunu söyledi.
Türkiye’de doktora yapacakların ilgilerini nükleere yönlendirmek için memleketler arası yaz okulları düzenlediklerini lisana getiren Meriç, bu bahiste Ukrayna ile iş birliği muahedesi yaptıklarını bildirdi.
Yaz okulu kapsamında ziyaret ettikleri Çernobil’de 4. reaktörün yanına kadar girdiklerini, bilim insanları ile dozimetrelerle bölgedeki radyasyon oranını ölçtüklerini belirten Meriç, buradaki radyasyon ölçülerine ait şu bilgileri verdi:
“Bilimsel olarak ne kadar radyasyon aldığımızı Türkiye’de yapacağımız çalışmalarla daha net anlayabileceğiz lakin yanımızdaki faal dozimetrelere nazaran kaba bir doz verebiliriz. Çernobil’de kaldığımız 6 saat müddetince maruz kaldığımız radyasyon dozunu azamî 2 mikrosievert olarak ölçtük. Bir diş sinemasını 100 mikrosievert olarak alırsak Çernobil’de bulunduğumuz 6 saat boyunca bir diş sinemasından neredeyse 50 kat daha az ölçüde radyasyon almış olduk. Çernobil’e 50 sefer giden biri 1 tane diş sineması çekilmiş üzere radyasyon alacaktır.”
Meriç, Çernobil’in birtakım bölgelerinde radyoaktif kirliliğin daha ağır olduğuna işaret etti.
“Çernobil’e gelmeden evvel çok ön yargılıydık”
Meriç, Çernobil’e gelmeden evvel o bölgedeki radyasyon konusunda epey ön yargılı olduklarını lisana getirerek, Türkiye’deki meslektaşlarının da birebir fikirde olduğunu aktardı.
Radyasyon açısından epeyce kirli bir bölge ile karşılaşacaklarını hayal ettiklerini belirten Meriç, “Çernobil’de ne tıp giysiler giymemiz gerektiği konusunda tartışmalar yaptık. Kalın ayakkabılar, uzun kollu giysiler ve kimi ekipman yanımızda bulundurmamız konusunda anlaştık. Lakin Çernobil’e gittiğimizde yanıldığımızı anladık. Güvenlik gayeli kullandığımız giysileri yavaş yavaş çıkartmaya başladık zira muhtaçlığımız yoktu. Doz ölçen aygıtlarımız Kiev’in içinde 0,15 mikrosievert gösterirken Çernobil’deki radyasyon dozu bu ölçünün azamî yüzde 20-30 dolayında yüksekti. Yani Çernobil’de güvenlik emelli giysi giymeye gerek yok.” diye konuştu.
Niyazi Meriç, patlamanın yaşandığı 4. reaktörün altında 90 ton uranyum ile bir ton plütonyum bulunduğunu vurgulayarak, bu nedenle Avrupa Birliği’nin de ortalarında bulunduğu konsorsiyumun bu reaktörün üzerini çelik zırhla kapatarak radyasyonu denetim altına aldığını söz etti.
“Çernobil büyük ihtimalle yerleşime açılır”
Çernobil’in etrafında olağandışı atık ve kirliliğinin bulunmadığını, çelik zırhtan sonra santralin bir kısmının turizme açıldığını anlatan Meriç, turistlere artık Çernobil’deki radyasyonun ziyanının bulunmadığının gösterilmeye çalışıldığını söyledi.
Bölgedeki yetkililerin ekstra güvenlikli giysilerle gelenlere “bunlara gereksiniminiz yok” telkininde bulunduğunu aktaran Meriç, “Şu an bölgede radyoaktif soğuma bekleniyor. O soğumalardan sonra tahminen 30-40 yıl sonra buranın yerleşime büyük bir olasılıkla açılacağını kestirim ediyorum.” dedi.
Hiroşima’ya 1945’te atom bombası atıldıktan sonra 100 yıl bu kente girilemeyeceğinin düşünüldüğünü lakin bölgenin yerleşime açıldığını hatırlatan Meriç, “Çernobil neden kazandırılmasın?” sözünü kullandı.
Çernobil ile ilgili geniş bir bilimsel rapor yayımlanacak
Çalışmalarını Danimarka’da sürdüren Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Eren Şahiner ise “Çernobil insan eliyle gerçekleşmiş en büyük felaketlerden biri mi? Dersimizi aldık mı? Niye ziyarete açılmıştı ve bu nitekim gerekli miydi?” sorularına bir bilim insanı olarak cevap aradıklarını anlattı.
Çernobil’deki radyasyon dozunu dozimetrelerle yaklaşık olarak iddia etmeye çalıştıklarına dikkati çeken Şahiner, bu mevzuyla ilgili geniş bilimsel raporlar hazırlayacaklarını söyledi. Şahiner şu bilgileri verdi:
“Çernobil’de maruz kaldığımız doz, müsaade edilen limit düzeylerindeydi. Bilhassa atık suların biriktiği rögar kapaklarının olduğu ve 4. üniteye yakın binaların durumuna nazaran radyasyon doz suratının kıymetli ölçüde arttığını gözledik. Oradaki çalışanın çalışma mühleti, maruz kaldıkları radyasyon düzeyine nazaran belirleniyor. İşçi, Çernobil’de günde 8 saat çalışıp yılda yaklaşık 1 milisievert seviyesinde bir radyasyon dozu alıyormuş. Bu ölçü müsaade edilen düzeylerde.”
Şahiner, “Oradaki mühendislerin bize aktardığına nazaran, 2017’de tamamlanan zırhtan sonra radyasyon oranının 5-10 kat ortasında azaldığı hesaplanmış. Daha sonra halkın ziyaretine açılmış.” dedi.
Çernobil’deki radyasyon oranının azaltılması için ülkelerin büyük bir iş birliğine giriştiğine işaret eden Şahiner, “Kontrol edilerek, barışçıl gayeli nükleer fiziğin çıktılarının kullanılmaya devam edilerek bilhassa güç, teknoloji, sıhhat ve başka birçok farklı alanda çok daha yararlı işler yapacağımıza inanıyorum.” diye konuştu.
“Her şey denetim altında diyebiliriz”
Radyasyondan Korunma Derneği Lideri Ergün Togay ise hayalet kent Pripyat’da radyasyon açısından birkaç sıcak nokta tespit ettiklerini belirterek, şunları kaydetti:
“Bunlardan bir adedinde dedektörümüzün sonlarının bile üzerine çıkıldı. Bunlar, bize şunu gösteriyor, bu kazanın sonuçları tesirleri tahminen yüzlerce yıl sürecek zira, orada yüzlerce yıl yarı ömrü olan radyoaktif elementler hala var. Lakin Ukrayna Devleti, BM, Milletlerarası Atom Gücü Ajansı üzere kuruluşlarla iş birliği ile bölgeyi radyasyon konusunda denetim altına almışlar. Yapılan zırh radyasyonu çok yeterli denetim altına almış. Çernobil’i gezmek isteyenler gönül rahatlığı ile gelebilir. Şu an için her şey denetim altında diyebiliriz.”
“Ukrayna’nın turizm potansiyeli yüksek”
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Mühendislik Fakültesi Kimya Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Gönül Keçeli ise İngiltere’de Bristol Üniversitesi fizik kısmı, Interface Analysis Center’de nükleer atıklardan güç çalışmalarını yöneten danışmanı Prof. Dr. Tom Scott’un önderliğinde çalıştığını ve danışmanının bir ay evvel Çernobil’de drone ile alan taraması yaptığını anlattı.
Keçeli, “Çernobil’i benim için yerinde izlemek çok kıymetliydi. Çernobil’in patlamasının üzerinden geçen 33 yıl içinde beşerler üzerinde nasıl tesiri olduğunu gördüm.” dedi.
Çernobil’de etkinlendiği en değerli gelişmenin, patlamanın olduğu 4. reaktöre 500 metre uzaklıktaki yemekhanede yemek yemeleri olduğunu aktaran Keçeli, “Bu güvenliğin çok düzgün olduğunu ve radyasyonun burada azaldığını gösteriyor. İleride Ukrayna’nın turizm potansiyeli açısından büyük bir kıymete sahip olacağını düşünüyoruz.” vurgusu yaptı.
Keçeli, çocuk parkındaki dönme dolabın boyasında hiçbir bozulma olmamasının da araştırılması gerektiğini kaydetti.
“İnsan sıhhatine ve etrafa ziyanı yok”
Maltepe Üniversitesi Tıbbi Görüntüleme Teknikleri Programı Lideri Tabip Öğretim Üyesi Kemal Fırat Oğuz ise Çernobil’de eksiksiz güvenlik tedbirlerinin alındığını söz etti.
İnsanların yaşadığı kentlerde saatte maruz kalınan radyasyon dozuna ait bilgi veren Oğuz, “Saatte insanlara topraktan ve havadan gelen radyasyon dozu 0,15 mikrosievert seviyesinde. Çernobil’deki alanlarda müşahedemiz bunun birkaç kat düzeyindeydi. Bu dozun insan sıhhatine ve etrafa bir ziyanının olmadığını söyleyebiliriz.” bilgisini paylaştı.
Oğuz, Çernobil dizisinin yayımlanmasının akabinde tekrar dünya gündemine oturan bölgeye yapılan çeşitlerin eylül ayına kadar dolduğunu da kelamlarına ekledi.
