Balkan muhacirleri için 1877-78, 1912, 1950’ler ve 1989 yılları farklı bir mana taşır. Onlar için, bu tarihler 150 yıllık bir sürece yayılan anavatana geri dönüşün milatlarıdır. Bu yüzdendir ki pek çok Türk için Türkiye anavatansa, Balkanlar da cet toprağıdır. Köklerini merak edenler için Balkanlar’a seyahat kaçınılmazdır. Ben de aile büyüklerimden duyduğum kadarıyla, soyadımızı aldığımız Sofyalı Bâli Efendi yahut Bâli Baba-i Sofyevi’nin türbesini bulmayı aklıma koymuştum. Sıcak bir yaz günü, Bâli Baba’nın türbesini bulmak üzere Sofya’ya geldim. Bâli Baba, Sofya’nın güneyindeki Vitosha Dağı’nın eteklerinde, kente araçla 20 dakika aradaki Knyajevo semtinde yatıyordu. Burası neredeyse Sofya’nın sonuydu. Sofya’nın merkezindeki Sveta Nedelya Meydanı’ndan kalkan 5 numaralı tramvayla son durağa kadar gitmek gerek. Laf ortamızda, ben Sofya’da tanıştığım bir Türk’ün aracıyla gittim…
Bâli Baba’dan da bahsedeyim: Halveti piri, mutasavvıf ve şair olan Bâli Baba-i Sofyevi, 15. yüzyılın sonlarında, artık Makedonya’da bulunan Ustrumca kentinde doğmuş, bu yörede büyümüş ve daha sonraları Sofya’ya gelip yerleşmiş. Yasal Sultan Süleyman ile birtakım seferlere katılmış. Tasavvufa dair eserler kaleme almış. Bâli Baba 1551 yılında vefat etmiş ve artık Knyajevo olan, o zamanki ismiyle Selaniye’de toprağa verilmiş. Sofyalı Bâli Baba’nın türbesi Sveti Prorok Iliya Kilisesi’nin bahçesindeydi. Türbenin duvarındaki Bâli Efendi’nin mevt tarihinin Bulgarca ve Türkçe yazıldığı plaka hakikat yerde olduğumuzun deliliydi. Taş türbe birkaç yıl evvel restore edilmiş, demir parmaklıklar takılmıştı. Kapısı kilitli olduğu için türbenin içine giremedik. Pencereden içeriye göz attığımda Bâli Efendi’nin güllerle süslü sandukasını gördüm. Burada bulunmak sahiden çok enteresan ve etkileyiciydi. Yıllar öncesinde yaşamış bir şahısla yerin ve vaktin ötesine geçen bir buluşma… Türbe ziyaretinin akabinde kiliseye de göz attık. Sivri kuleli yaklaşık yüz yıllık kilisenin içinde Alexander Nevski Katedrali’nin inşaatında çalışan ressamlara ilişkin duvar fotoğrafları vardı. Kilisenin papazı, rivayete nazaran Bâli Baba’nın 1500’lü yıllarda burada kadı olduğunu, bu araziyi ise Bulgar halkına kilise yapılması için bağışladığını söyledi.
En düzgünü yürüyerek gezmek
Sofya seyahatim Bâli Baba’nın türbesini ziyaret etmekle sonlu değildi. Üç bin yıllık geçmişe sahip, Doğu Roma ve Bulgar İmparatorluğu’nun değerli bir merkezi olmuş, 500 yıldan uzun Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyetinde kalmış Sofya’da görülecek çok yer var. Sofya düz bir kent ve görülmeye paha yerler birbirine uzak olmadığı için en yeterlisi yürüyerek gezmek. Kentin merkezindeki Nevazimost Meydanı, kent cinsine başlamak için düzgün noktalardan. Meydanda, 24 metre yüksekliğinde pırıl pırıl parlayan Aziz Sofya Heykeli var. Biraz daha ilerideki Nedelya Meydanı’nda, meydana ismini veren Sveta Nedelya Katedrali var. Bu iki meydanı heybetli Başkanlık Sarayı bağlıyor ve binanın ortasındaki avluda antik Sofya kentinin kalıntıları ve Aziz George Rotundası (Rotonda Sveti Georgi) bulunuyor.
Başkanlık Sarayı’nın karşısında artık Arkeoloji Müzesi olan Büyük Cami var. Vaktinde Sofya’nın en büyük mescidi olan yapı, 1899’da ülkenin birinci müzesine dönüştürülmüş. Artık minareleri olmayan caminin içerisinde, azametini daha âlâ hissedebilirsiniz. Müzede, Bulgaristan’daki kazılardan çıkan eserler var.
Sofya’da bugün ayakta olan ve hala fonksiyonunu sürdüren Osmanlı periyoduna ilişkin en değerli yapı Banya Bashi Camii. Sofya’nın merkezindeki tek cami olan Banya Bashi Camii, bilhassa kubbesi ve kırmızı tuğladan örülmüş minaresiyle dikkat çekiyor. Sofya çok evvelden beri termal kaplıcalarıyla ünlü bir kent. Banya Bashi ismi buradan çıkan şifalı sulardan geliyor. 20. yüzyılın başında kurulan halka açık banyolar bugün ise stant sarayı olarak hizmet veriyor.
Göz kamaştıran kilise
Sofya’yı gezerken görmeden geçilmeyecek yerlerden biri de Bulgaristan’ın sembollerinden, dünyanın en büyük Ortodoks kiliselerinden olan Aleksander Nevski Katedrali. Temelleri 1882’de atılan bu devasa katedralin tamamlanması 1913’ü bulmuş. Balkanlar’daki pek çok katedral üzere Aya- sofya’ya öykünen yapıda Bizans tarzı kullanılmış.
Alışveriş adresleri
Nevazimost Meydanı, alışveriş meraklıları için Sofya’nın en cazip yerlerinden. TZUM’da dünyaca ünlü markalara ilişkin mağazalar bulunabilir. Lakin ben tercihimi Banya Bashi Camii’nin çabucak karşısındaki, tarihi Halite binasından yana kullandım. Knyagina Maria Luiza Bulvarı’ndaki Eski Hal binası ya da Sofyalıların söylediği biçimde Halite’de, çeşit çeşit peynir, şarküteri ve yiyecek dükkânlarının yanı sıra kozmetik, giysi, turistik eşya mağazaları bulunuyor. Bulgaristan’ın ünlü kaşkaval peynirini yahut öteki yöresel eserleri almak için buraya muhakkak uğranmalı.
Cazibe merkezi Vitosha Bulvarı
Başka nereler görülmeli? Ünlü markaların mağazalarının, şık restoranların ve gece kulüplerinin bulunduğu, Sofyalılar için bir cazibe merkezi olan Vitosha Bulvarı, kentin sembollerinden olan ve Vladaya Nehri’nin üzerindeki Aslanlı Köprü (Luvov Most), halkla kaynaşabileceğiniz, bilhassa amatör fotoğrafçıların kaçırmaması gereken Bayanlar Pazarı (Jenski Pazar), içine birkaç mahalle sığacak büyüklükteki bir yeşil alan olan Borisova Gradina Parkı Sofya.
