Heybetli çınar ve ceviz ağaçlarıyla bezenmiş Birgi, bu toprakların kültür ve inanç turizmi merkezidir. Devrinde Lidya, Pers, Bergama krallıklarıyla, Roma ve Bizans İmparatorluklarının egemenliğinde kalmıştır. Aydınoğlu Beyliği’ne başşehirlik yapan bu nadide kent, 1426 tarihinde Osmanlı topraklarına dâhil olmuştur. Dünyaca ünlü birçok din ve bilim adamının yaşadığı ve yetiştiği bu yeri görme isteği ile yollara koyuldum.
‘Konak’ sözü her vakit cazibeli ve büyülü gelmiştir bana. Nedense heybetli, ulu ya da kocaman sıfatları ile muadil hissini uyandırır bende… Kesinlikle iki günümü ayırdığım Birgi’de, bir konakta kalmalıydım dedim ve o denli de oldu. Kendimi Kadılar Paşazade Konağında buluverdim. 180 yıllık tarihi Birgi meskeni, klâsik mimarisini korumuş, kapısından içeri girer girmez tarihte büyülü bir seyahate çıkarmıştı beni. Eskiler kıymetlidir, değerlidir. Eskiyi koruyan ve yaşatanlara ise büyük bir sevgi duyarım. Bahçesinden içeri adım atar atmaz, inanın bana, güya çağ değiştirdim. Ege’nin sakin huzuru eşliğinde, itinayla seçilmiş her ayrıntıya göz atıyor, ortamın ahengine kendimi bir anda bırakıvermenin huzuru ile bahçede yürüyordum. Bir yandan konakta ki her ayrıntıyı, seramik testileri, oya işlemeli örtüleri, tunç aynaları fotoğraflıyor, bir yandan da erkenden varmış olmanın heyecanıyla fotoğraflayacağım onca şeyi merak ediyordum. Otel sahibi Hakan Ulusoy’un sıcak karşılaması ve Ege’nin ünlü lezzetleriyle donatılmış, boyozdan tutun kızılcık reçeline kadar, doğal köy eserleriyle bezenmiş sanırım bir tek kuş sütünün eksik olduğu, hatta onun bile bulunabileceği hissiyatının bende uyandırıldığı bir kahvaltının akabinde kendimi Birgi sokaklarına attım. Haritaya gereksinimim yoktu. Zati her noktada, bir tarihi eser beni karşılamaya başlamıştı. Birgi, tarihi ipek yolu üzerinde yer aldığından, eski çağlardan beri değerli bir ipek üretimi merkezi olmuştur. Muhakkaktı aslında, Birgi konutlarını, konaklarını, ipek perdeler ve el işlemesi iğne oyaları süslüyordu. Geçmişte bu ipekleri boyamak içinse, renklerin her tonunu tabiattan yakalamışlar. Ceviz ağacından kahverengiyi, şeftali ve asma yaprağından yeşili, birçok bitki kökünden pembeyi, moru ve kırmızıyı ipekle buluşturmuşlar. Oya ile kumaşın bu süper buluşmasında, bölgenin bitki örtüsünün ehemmiyeti inanılmaz büyük.
Ve Birgi konutları… Her detayı eksiksiz, her noktası derin tarihin izlerini taşır. Klasik Osmanlı sivil mimarisini yansıtan birçok konut ve konak bulunur Birgi’de. Killi topraktan üretilen tuğla ve kiremitler, kereste ve bölgede ki doğal taşlar bu dokuyu oluşturmuştur. Daracık taş sokaklarda gezinmeye başladım. Birgi köylülerinden kimileri, bu tarihi meskenlerde yaşıyorlar. Mevsimin sonbahar olmasından ötürü da farklı bir romantik atmosferi vardı bu sokakların. Bu tarihi meskenlerde yaşayan köylülerden kimileri, meskenlerinin önünde oturmuş, gelen geçene selam veriyor, samimi ve sıcak bir köy ortamını Birgi’nin tarihi dokusu adeta süslüyordu.
Taş duvarların fotoğrafını çekiyor, tarihte yaşanılanları hayal ediyordum. Hanlar, hamamlar ve konaklarla dolu bir kent. Mimari stilini koruyan seçkin konaklar var Birgi’de. Çakırağa Konağı görülmeye kıymet. Türk konak mimarisinin değerli yapılarından biri. Ahşap Türk konutlarının en hoş örneği bence. Dışı çiçek ve motiflerle bezenmiş bu konak, inanılmaz ilgi caziptir. Büyük toprak sahibi ve deri tüccarı olan Şerif Ali Ağa tarafından yaptırıldığı var olan kanıdır. Üç katlı olan bu konağın alt katı konuk bekleme salonu, mutfak ve taşlık, orta kat kışlık ve en üst kat ise yazlık olarak kullanılmıştır. Duvar ve tavanlarda ki süslemeler, ahşap oymacılık kayda paha. En üst kat daha aydınlık olduğundan, kalem işleri bakımından daha zengindir ve İstanbul ile İzmir duvar fotoğraflarıyla süslenmiştir. Barok ve rokoko biçiminde ki süslemeler ile açık sofalı konaklardan biridir. Restore edilmiş ve müze olarak açılmış olan bu konağı kesinlikle ziyaret etmelisiniz.
Beni etkileyen başka bir konakta Kerim Ağa Konağı. Taban kat büsbütün moloz taş ve toprak harç ile yapılmış ve üst kat resmen sokağa taşmış. Sokak köşesi yuvarlatılmış olarak konsollarla tutturulmuş. Klasik Türk mimarisinin özgün örneklerinden biridir. 18. Ya da 19.yy’da yapıldığı mümkün bilgidir.
Sit alanı olan Birgi’yi yürüyerek keşfetmeye devam ederken, yöre halkının kendi el emeği göz ışığıyla yapmış olduğu ikramlık eşyalar, oya işlemeler, bahçesinden ya da tarlasından getirip sattığı incir, ceviz, kestane, üzüm ve patates üzere eserlerin olduğu nadir bir pazarla karşılaştım. Meyvelerin kokusunu ne kadar da özlediğimi fark ettim. Her şey çok doğal, taze ve gerçek organik. Köylüler çok içten, samimi ve saf. Hiç bu kadar keyifli bir alışveriş yapmamıştım. Damla sakızı bile aldım hatta ipek bir şal.
Elinizi attığınız her taş, sırtınızı dayadığınız her duvar, fotoğrafını çektiğiniz her kare tarihi bir konuta ya da anıta ilişkin demek. Zira Birgi’de tescilli çok sayıda kültür varlığı bulunmaktadır. Ayrıyeten etrafta bulunan su değirmenleri ve yağhanelerde büsbütün bir endüstriyel arkeoloji alanı, inanılmaz değil mi? Yürürken karşınıza 1312 tarihinde Aydınoğlu Mehmet Beyefendi tarafından yaptırılan Ulu Camii, Aydınoğulları Türbesi, kare planlı moloz taştan yapılan Güdük Minare Mescidi, İmam-ı Birgivi Medresesi, kubbeli ve ikili halvetli bir Osmanlı Hamamı, kare planlı ve açık revaklı kubbeli bir Camii olan Derviş Ağa Camii, Çukur Medrese, Çukur Hamam, çember temel üzerine oturtulmuş ongen planlı moloz taştan yapılmış bir Ortaçağ yapısı olan ve muhtemelen Birgi’ye ismine veren PYRGİON ( gözetleme kulesi), erken Osmanlı devrinden Demirli Mağaza, tuğla ile yapılmış Koca Çeşme, kırk kız hamamdayken sel baskınına uğrayan Sasalı Hamamı, Su Kemeri, Çarşı Çeşmesi, Sandıkoğlu Konağı ve Osmanlı periyodundan kalan İmam-ı Birgivi Kabristanlığı ve daha neler neler…
O halde Birgi için olmazsa olmazlar diyorum, kesinlikle kameranızın şarjı sizi tüm gün götürebilecek kadar dolu olmalı, yürümeyi sevmeli, tarihe hayran, hayal gücünüzün sizi sürüklediği yerleri hayır dememeli, keşfetmeye açık, tabanlara kuvvet, UNESCO tarafından 2012 tarihinde Dünya Mirası Süreksiz Listesi’ne eklenen bu sevecen Ege köyünün tarihinde kaybolmanın tadını çıkarmalısınız. Tarih sizi çağırıyor, Birgi sizi bekliyor…
?
