Gencecik bir ülkenin bağımsızlık günü için buradayız. Karadağ, Yugoslav Savaşları (1991-2001) sonrası periyotta Sırbistan’dan ayrılan son cumhuriyetti. Berrak bir gölü andıran Adriyatik Denizi, denize uçurumdan düşercesine inen fıstık yeşili dağları; sakin, güler yüzlü insanlarıyla Karadağ geleceğe umutla bakan, hoşlar hoşu bir turizm ülkesi bugün. Karadağ Tanıtım Ofisi ve buranın en büyük marinası Porto Montenegro, bu genç ülkenin 13’üncü kuruluş yıldönümünü bu akşam büyük bir partiyle kutlayacak. Biz de bu yüzden buradayız.
Görüştüğümüz yetkililer, turizmciler daima bu kutlamadan kelam ediyor, yetişebilirlerse orada görüşeceğimizi söylüyor. Akşam ihtimamla hazırlanıp Tivat’taki kutlama alanına gidiyorum. Yol bayraklarla, kurdelelerle süslenmiş. Parti alanından bangır bangır müzik yükseliyor. Fakat bir tuhaflık var: Yolda tek insan yok. Herkes çoktan içeri girmiş muhtemelen. Parti alanına giriyorum, her şey hazır: DJ, ışıklar, barmenler, süsler… Ama içerde ben dahil beş kişi var! “Erken mi geldim” diye görevlilere sorduğumda Balkanlar’ı anlamaktan ne kadar uzak olduğumu anlıyorum. Meğerse Karadağ’ın bağımsızlığı burada kimsenin umurunda değilmiş. Hatta halkın büyük kısmı bu ayrılığa başından beri karşı. Sonradan öğreniyorum ki Karadağlıların yalnızca yüzde 15’i ayrılığı destekliyor (2017 Gallup araştırması). Alman ya da İngiliz turistlerin manasız coşkusuna bakıyorum. “Benim dedem en azından Manastırlı, size ne oluyor” deyip Yugoslavya’nın ruhuna bir kadeh yuvarlıyor; limanda yürüyüşe çıkıyorum.
Yugoslavya melankolisi
Yugoslavya’nın dağılmasından en hoşnut toplumlar Kosovalılar, Hırvatlar ve Slovenler. Lakin başta Sırbistan, sonra onlara daima yakın durmuş olan Karadağ -bugün Avrupa turizminin gözbebeği de olsa- Yugoslavya melankolisini üzerinden atabilmiş değil. Bu his toplumsal bir fenomen. Tanınan kültürden mimariye her alanda yansımaları var. İsmi: Yugo-nostalji. Sosyalist Tito’nun kurduğu ve altı cumhuriyetten oluşan Yugoslavya günlerine tatlı, derinden bir hasret var. Porto Montenegro’nun orta yerinde dev bir denizaltı göze çarpıyor. Üzerinde Yugoslav bayrağı… Sonraki sabah birinci iş bu müzeye geliyorum. Tipik bir Yugo-nostalji örneği…
Yugoslav donanmasına ilişkin bu ‘Hero’ ya da P-821 denizaltısı 1968’de Split’te yapılmış, Yugoslav donanmasının yıldızlarından biri olmuş. Denizaltı ve yanındaki Deniz Mirası Müzesi’nde Tito Yugoslavya’sının görkemli günlerine geri gidiyorsunuz. Bu derin sosyalist nostaljinin üzerine, azılı düşmanı kapitalizmin hayaleti çökmüş durumda bugün. Dünya basını Karadağ’ı “Yeni Fransız Riviera”sı diye tanımlıyor. Daima bu çeşit mecmua kapakları yapılıyor, yazılar yayımlanıyor. Aslında bu anlaşılır bir şey. Uygunca tüketilmiş, fahiş fiyatlarla, gösteriş merakıyla ruhunu kaybetmiş Monaco’nun, Cannes’ın yanında Karadağ balta girmemiş bir orman üzere. Estetiği de Yalıkavak ve benzerlerindeki Rus, Arap, Türk tonlarında değil. Rafine, sakin bir hoşluk hâkim. Limanda zincir restoranlar, abuk subuk üks oteller, gece kulüpleri yok. Benim kaldığım Regent Porto Montenegro Hotel, Venedik’teki Cipriani, Harry’s Bar havasıyla Kuzey Amerikan sadeliğinin ortasında bir yerde. Gözü tırmalayan hiçbir şey yok.
Dev motor yatlara, şampanya patlatma meraklılarına nazaran değil. Ernest Hemingway ruhunu, ahşap yelkenlilerin yavaşlığını hissettiriyor. Akdeniz’in şıklığı, enfes yemekleri, şarapları, eski sosyalist ülkelerin tatlı hüznünde, sükûnetinde yumuşuyor. Yeşil dorukların denizle buluştuğu yerlerde salınan Venedik sarayları İtalya’daki üzere göz kamaştırmıyor. Turuncu kiremit çatıları, sade bahçeleri, iskeleleriyle Karadağ’a has bir dinginlikleri var. Göstermeye değil, saklamaya çalışır üzere. Tıpkı buradaki bayanların duru, sade hoşluğu üzere… Son gün, sabah erkenden tekneyle Tivat’tan Kotor’a geçiyoruz. Bir lagünü andıran kapalı deniz, gerçek bir tabiat mükemmeli. Koyun sonunda meşhur kalesiyle Kotor var.
Perast ve düş üzere iki ada
Ortaçağ yerleşimiyle UNESCO Dünya Mirası listesinde. Baş döndürücü diklikteki doruktaki kalenin görünümü lisanlara destan. Ama Barbaros Hayrettin Paşa’nın bile 1539’da “Uğraşmaya değmez” deyip işgal etmediği bu kaleye ben tırmanacak değilim. Hem de bu sıcakta… Evvel Kotor’daki deniz tarihi müzesinde, sonra 12 kilometre aralıktaki Perast’ta bir balık lokantasında atalarımı yâd ediyorum. Perast, koyun tam girişinde akıllara sakinlik verecek kadar hoş bir yer. Karşısında hayal üzere iki küçük ada var. Bunlardan birindeki kilisede, lokal bir düğüne katılarak Yugo-nostaljide tepe yapıyorum. Tanrılara, tanrıçalara, hurilere layık bir yer. Fakat ne yazık ki kötülük burada da var! Perast’ın tam karşısında bir zirveyi tıraşlayıp iğrenç bir site yapıyorlar. Havaalanından Bodrum’a yaklaşırken, sağda, insanı yaşadığı ülkenin mukadderatından nefret ettiren Titanic Deluxe Otel’i hatırlayacaksınız. Burası da tıpkı orası üzere: Göz nazaran göre tabiat katliamı. Müsaadeler yüksek yerlerden alınmış, ülkenin ortak hoşluğu yağmalanarak birilerinin cebini doldurmuş. Kaptan da başını sallayarak kuşkularımı onaylıyor. Karadağ o kadar küçük bir ülke ki, sıkı müdafaa kanunları devreye girmezse bu cennet 10-15 yıl içinde tarihe karışır.
Ülkede hâlâ otoban yok
Hâlâ ülkede bir otoban yok. Fakat Çinlilere ihale verilmiş ve çalışmalar başlamış. Rus, Alman, Türk sermayesi, yabancı yatırımcılar meskenleri kapış kapış satın alıyor. Avrupa’nın ortasında, kapitalizme yeni geçen, demokrasisi kuvvetli olmayan bir ülkenin bu akına direnmesi sıkıntı. Gerçekçi olmak gerekirse Bodrum’da, Ibiza’da, Güney Fransa’da ne olduysa, burada da olacak. Karadağ bugüne kadar Barbaros’un toplarına, Sırplara, Venedik’e, Osmanlı’ya direnmiş, ayakta kalmış. Balkan Savaşı’nı geride bırakmış. Hâlâ pırıl pırıl, cennet üzere bir yer. Lakin temel imtihanı turizm akınına, kapitalizmin vaatlerine karşı vermesi gerekecek. Sonuç ne mi olur? Bana sorarsanız elinizi çabuk tutun; bu hoşlar hoşu ülkenin tadını bu haliyle çıkarın.
