Biliyordum, Malakoff tıpkı Paris’in Belleville mahallesi üzere, sanatçı meskeni ve atölyeleriyle ünlüydü lakin bugüne kadar hiçbirine girmek kısmet olmamıştı. Üyesi olduğum Fransız gazeteci derneğinin düzenlediği seyahat sayesinde rengârenk bir dünyanın ve merak gıdıklayıcı yapıtların içinde buluverdik kendimizi.
Mayıs güneşinin sıcacık ısıttığı bir bahçe… O bahçede hayallerin ve hayalgücünün el ele tutuştuğu, birden fazla gerçeküstü figürlerden oluşan bir dünya. 30 yıl evvel büsbütün otodidakt, Türkçe’deki en yakın karşılığıyla ‘alaylı’ yetişmiş bir sanatçı: Jean-Michel Chesne. Başlangıçta tarım eğitimi alan, lakin bu alanda hiç çalışmayan Chesne’nin 1992’de, Postacı Cheval’in Ülkü Sarayı’nı ziyareti (Palais Ülkü du Facteur Cheval) gerçek bir sanatsal şok olmuş. Fransa’da kırsal kesimde postacı olarak çalışırken bostanında 1879’da başlayıp 1912’de bitireceği bir düşler sarayına imza atan Cheval’in yapıtı Chesne’yi büyülemiş. 1969’da resmi olarak ‘tarihi anıt’ unvanı alan yapıtla Chesne, Cheval’in esin kaynağı kartpostallardan etkilenip, eski kartpostal koleksiyonuna başlamış. Bu koleksiyon sayesinde önünde farklı dünyalar açılmış. Porselen tabak kırıklarıyla kaplı ve bugün müze olarak gezilen ‘Picassiette’ başta olmak üzere Fransa’daki örnekleri keşfedip gezmiş.
Çevreye ve bahçelere, bilhassa de açıkhavada yapılan sanat üretimine ilgi duyan Chesne sonunda, 1997’de bir kule yapmaya karar vermiş. “Ortaya ne çıkacağını ben de bilmiyordum lakin inanılmaz bir mozaik yapma arzum vardı. Mağaranın en üstündeki çanla başladım, konutumun bodrum katındaki fırında kuleyi pişirdim. Bu modüller vakitle birikti ve 1998’de bir kroki yapıp, iki yıl boyunca bu mağarayı inşa ettim. Büsbütün reçineyle çalıştım, hiç çimento kullanmadım.” Bu bin bir detaydan oluşan ve şimdi bitmeyen ‘Mağara’nın Gaudi esinlenmesi olup olmadığı sorusuna, “Hayır” diyor sanatçı. “Eserin yumuşak çizgileri herkese bunu düşündürüyor fakat benim esin kaynağım Postacı Cheval’in Ülkü Sarayı oldu.” Bu çok etkilendiği sarayın resmi bir yayınında bugün Chesne’nin konutu de görülmesi gereken sanat yerlerinden biri olarak yer alıyor.
Peki kullandığı tabak çanak, ayna kırıklarını, deniz kabuklarını, takıları, renkli camları vs nereden buluyor Chesne? “Kırık tabakları toplayıp satan yerler var. Deniz kabuklarını ise kendim topluyorum. Gördüğünüz figürlerin kimileri benim, mesela küçük başları kışın yaptım. Birtakımı ise turistik eşya satıcılarından gelme.” Chesne’nin bahçesinde yalnızca ‘Mağara’ yok. Tıpkı vakitte duvarları ve bahçe girişindeki yerleri kaplayan, birden fazla hayali hayvan desenlerinden oluşan mozaikler ya da bahçenin çeşitli noktalarında sergilediği tek kişilik karakterler de daima onun elinden çıkma. “Bahçedeki tüm duvarların bize ilişkin olduğunu sanıyordum, meğerse şu duvar Citroen garajına aitmiş. İki dönem boyunca beni merdiven zirvesinde gören usta bir gün dayanamayıp pencereden ne yaptığımı sordu. Görmesi için bahçeye davet ettim, çok beğendi” diyor gülerek.
Jean-Michel Chesne’nin sanatsal çalışması konutu ve üzerinde bulunduğu sokağı kentsel dönüşüm yıkımından kurtarmış. “2015 sonu 2016 başında Malakoff belediyesi yol genişletme kararı aldı. Bu meskende altı daireyiz, çabucak hukuken harekete geçtik. Bense bir şikayet dilekçesi hazırlayıp ‘art brut’e ait bütün kurumlara gönderdim. Başta Postacı Cheval Sarayı ve Şikago Sanat Enstitüsü olmak üzere çok sayıda kurum ve kişi büyük dayanak verdi. Bunun üzerine belediye, kararını geri çekmek zorunda kaldı.”
Chesne’nin, randevu üzerine sanatseverlere açtığı bahçesindeki karaktarlerin esin kaynağını sorduğumuzda şöyle yanıtlıyor: “Bu sanat alanında gördüğüm, ilgi duyduğum her şey beni etkiliyor. Bütün yıl stantları görmeye gidiyorum. Arka brut’un ‘babaları’ndan hayatta olanları ziyaret ediyorum. Olağan hayalgücüm ve teknikteki ustalık da yaptığım yapıtları yönlendiriyor kesinlikle.”
Kişisel stantların yanı sıra kolektif stantlara de katılan, memleketler arası şenliklerde yer alan Chesne, Paris galerilerinin ‘alaylı’ sanatkarları küçümsediğinden kelam ediyor. “Bizimle yeni yeni ilgilenmeye başlayan galeriler var artık. Lakin zorlanıyorlar zira yirmi yıldır kendi kural ve metodlarımızı geliştirdik; istedikleri üzere müdahale edemiyorlar bize.”
Yaptığı yapıtları ‘outsider’ kategorisine sokan sanatçı fotoğraflarını ise konutunda sergiliyor. İlgi cazip yapıtlarından biri de ‘mektup sanatı’ (mail art) kategorisine girenler.. Yalnızca posta yoluyla haberleştikleri beş sanatkardan oluşan yazışma grubunun yapıtları bunlar. Üzerinde çalıştıkları desenlerle her biri bir sanat yapıtına dönüşen zarflardan birini gösterip, “Ev adresimizi versek, bize de bu türlü bir zarf hazırlayıp gönderir misiniz?” diye soruyorum. Gülüyor: “Tabii, ancak koşulum karşımdakinin de bana sanat yapıtına dönüştürdüğü bir zarf hazırlaması!” En düzgünü biz boyumuzdan büyük işlere kalkışmayalım ve başta Jean-Michel Chesne olmak üzere tüm sanatkarların sanat uğraşına ve yapıtlarına daima hayranlıkla bakalım.
