Son devirde Türk-Amerikan ilgilerindeki ana bahislerin başında gelen S-400 problemi, Türkiye’nin kelam konusu hava savunma sistemlerini Rusya’dan almaya başlamasıyla yeni bir düzeye taşındı.
ABD Kongresi Trump’a, CAATSA bağlamında Türkiye’ye yaptırım uygulaması konusunda uzunca bir müddettir baskı yaparken, Trump’ın elindeki yasal seçeneklerin tam olarak ne manaya geldiği tartışılıyor.
JAPONYA’DAKİ GÖRÜŞME GÜNDEMİ BELİRLEDİ
Japonya’daki G20 Doruğu’nda bir ortaya gelen Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Trump ortasındaki görüşme, S-400 konusunda Trump’ın duruşunu ortaya koyması bakımından kıymetliydi.
S-400 alımından ötürü Ankara’yı değil, selefi Barack Obama’nın Türkiye’ye karşı “adaletsiz politikasını” eleştiren Trump, yaptırımlar konusunda Türk-Amerikan ilgilerine en az hasarı verebilecek bir yol bulmaya çalışacağını ima etti.
Yine de Pentagon’un vazgeçilmez mevzu haline getirdiği F-35 projesinden Türkiye’nin çıkarılması noktasında adım atan Trump’ın artık CAATSA konusundaki yaklaşımı merakla bekleniyor.
CAATSA YASASI NEDİR?
Trump’ın, Kongre’nin baskısıyla 2017’de imzaladığı yasa, temel olarak Rusya’nın ABD seçimlerine müdahale teşebbüsü, Kırım’ı ilhak etmesi ve Ukrayna’nın doğusundaki ayrılıkçıları desteklemesine karşı Obama periyodunda getirilen yaptırımların garanti altına alınması hedefini taşıyor.
2 Ağustos 2017’de resmen yürürlüğe giren CAATSA yasası, ABD’nin ulusal güvenliğine “tehdit” olarak değerlendirdiği İran, Rusya ve Kuzey Kore’ye karşı yaptırımların alınmasını öngörüyor.
Yasanın 231’inci hususuna nazaran Rusya ile savunma ve istihbarat alanlarında çalışan şahıslara karşı da yaptırım getirilebiliyor. Bu yaptırımlar, Rusya Federasyonu için yahut onun ismine çalışan şahıslarla bilerek ‘”önemli işlem” yapan gerçek ve hukukî bireyler için de geçerli olabiliyor.
Bu kapsamda Türkiye’nin Rusya’dan S-400 sistemlerini alması, “önemli işlem” kategorisinde bedellendiriliyor ve yaptırım öngörülüyor.
YAPTIRIM SÜRECİ NASIL İŞLİYOR?
Türkiye’nin S-400’leri teslim almasıyla başlayan süreçte öncelikle ABD Ulusal Güvenlik Kurulunun (NSC) Türkiye’nin Rus savunma ya da istihbarat bölümüyle “önemli düzeyde” bir alışveriş yapıp yapmadığını belirlemesi gerekiyor.
Ulusal Güvenlik Kurulunun belli seviyede alışveriş olduğunu teyit etmesi durumunda ABD Hazine Bakanlığı, mümkün yaptırım seçeneklerini ve tesirlerini kıymetlendirerek hangi yaptırımların uygulanması gerektiği konusunda Başkan’a tavsiyede bulunacak.
Bu tavsiyenin akabinde Trump’ın bir başkanlık kararnamesi hazırlayarak seçtiği yaptırımları ilan etmesi beklenecek. Trump’ın bu tıp bir başkanlık kararnamesine imza atması durumunda kelam konusu yaptırımlar anında yürürlüğe girecek.
CAATSA’da, Başkan’ın kararnameyi ne vakit imzalayacağına ait bir hususun bulunmaması, Başkan’a yaptırımları istediği vakit yürürlüğe sokma imkanı sunuyor.
Tam da bu noktada Trump’ın, CAATSA yaptırımları Türkiye’ye olduğu üzere uygulansın diyen Kongre’yi ikna etmesi gerekiyor.
YAPTIRIM LİSTESİNDE 12 HUSUS VAR
CAATSA’nın 235. unsuru, ABD Lideri’nin “ilgili kişi ve kuruluşlara getireceği” yaptırımları 12 hususta düzenliyor:
1- Yaptırım kapsamına alınan kişi ve kurumlara ihracat ithalat bankası dayanağının kesilmesi
2- Mal ve teknoloji ihracatı ruhsatı verilmemesi
3- ABD mali kuruluşlarından kredi tedarik edilmemesi
4- Memleketler arası mali kuruluşlardan kredi verilmemesi
5- Mali kurumlara ABD Merkez Bankası ile direkt alışveriş yapma müsaadesi verilmemesi
6- Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlarla ihale ya da kontrat yapılmaması
7- Döviz üzerinden süreç yapılmasının yasaklanması
8- Mali kurumlar ve bankalar ortasında ödeme ya da kredi transferlerinin yasaklanması
9- Yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumların ABD topraklarında gayrimenkul sahibi olmasının yasaklanması
10- ABD kişi ve kurumlarının yaptırım kapsamına alınan kişi ya da kurumlardan sermaye ya da borç alışverişinin yasaklanması
11- Yaptırım kapsamına alınan şahıslara ABD’ye giriş yasağı
12- Yaptırım kapsamına alınan kişi ve kurumlara benzeri fonksiyonu olan üst seviye görevlilere de yaptırım uygulanması
Yasanın ilgili unsuruna nazaran Lider, bu 12 husustan en az 5’ini seçip uygulamakla yükümlü.
TRUMP’IN MUAFİYET YAHUT YAPTIRIMLARI ERTELEME İMKANI
Trump, yasa gereği ilgili kişi yahut kurumları “yaptırımlardan muaf” tutabilir, kelam konusu yaptırımların uygulanmasını 180 gün erteleyebilir ya da birtakım yaptırımları büsbütün kaldırabilir.
Fakat bu seçeneklerden hangisini seçerse seçsin, Trump’ın Kongre’yi ikna etmesi ve spesifik durumlarla ilgili kanıt sunması gerekiyor.
Washington’daki havaya bakıldığında, Trump’ın yaptırım hususlarından görece en hafif olanlarını seçip kısa müddet içinde bunu açıklama ya da yaptırımların uygulanmasını 180 gün erteleme yollarından birini tercih edeceği konuşuluyor.
Yasaya nazaran Trump, yaptırımların uygulanmasını 180 gün erteleyebilir ve bu mühlet bitmeden en geç 15 öncesine kadar erteleme sürecini 180 gün daha uzatabilir ve bu durum bu halde devam edebilir.
Yasada Başkan’ın yaptırımları erteleme takvimine dair bir sınırlama da bulunmuyor. Tıpkı biçimde Başkan’ın yaptırımları ne vakit hayata geçireceği konusunda da net bir takvimin konulmamış olması, Trump’a CAATSA yaptırımlarını uygulama konusunda görece bir alan tanıyor.
KONGRE’YE KANIT SUNMASI GEREKİYOR
Öte yandan yasa, Başkan’ın yaptırımları erteleme kararı vermesi halinde bunu Kongre’nin ilgili komitelerinin değerlendirmesine sunmasını da kural koşuyor.
Bu noktada Beyaz Saray’ın, yaptırımların neden ertelendiğini açıklaması, erteleme yahut muafiyet kararının ABD’nin ulusal güvenlik çıkarıyla örtüştüğünü ortaya koyması gerekiyor.
Ancak yeniden de Trump’ın, Kongre’nin onayını alması üzere bir mecburiliği bulunmuyor.
Diğer yandan yasanın 236’ncı unsuru, Başkan’a, “ABD ulusal çıkarlarıyla uyuştuğunu kanıtlaması durumunda” istediği yaptırımları uygulamama hakkı da veriyor.
Bu noktada Trump’ın 2018 yılında imzaladığı bir kararname ile, Rusya’dan S-400 alan Çin’e CAATSA yaptırımı uyguladığını hatırlamak gerek.
Trump, 20 Eylül 2018’deki imzasıyla Çin’in Donanım Geliştirme Dairesini ve bu dairenin lideri Li Shangfu’yu yaptırım listesine almıştı.
KONGRE NEREDE DURUYOR?
Türkiye’ye S-400’lerden ötürü yaptırım uygulanmasını isteyen Senato ve Temsilciler Meclisi üyelerinin yükü, Trump’ın oyun alanını önemli formda daraltıyor.
Daha evvel Kongre’nin her iki kanadında da kabul edilen yasa tasarıları Trump’ı sıkıntı durumda bırakabilir. Kongre’den üçte iki çoğunlukla önüne gelen yasa tasarılarını veto etme hakkına sahip olmayan Trump, Türkiye konusunda adım atmaması durumunda Kongre’nin yine harekete geçip direkt Türkiye’yi maksat alan yaptırımları yasalaştırma teşebbüsüne maruz kalabilir.
Bu bakımdan Trump’ın Senato’daki Cumhuriyetçi senatörleri ikna edip edemediği büyük ehemmiyet taşırken, ABD Lideri’nin önündeki tüm yollar bir halde ABD Kongresinden geçecek üzere gözüküyor.
TRUMP’UN SENATÖRLERLE TOPLANTISI
Amerikan CNN’in ABD Lideri Donald Trump ile Cumhuriyetçi senatörler ortasında Beyaz Saray’da evvelki gün gerçekleştirilen toplantıya katılan iki Cumhuriyetçi senatöre dayandırılan ve “Trump, Cumhuriyetçi senatörlere Rus silahı almasından ötürü Türkiye’ye yaptırım uygulamak istemediğini anlattı” başlıklı haberinde, Trump’ın Türkiye’ye mümkün yaptırımlar konusunda somut ve spesifik değerlendirmeler yapmadığı, bunun yerine sıkıntıya ait genel değerlendirmelerde bulunduğu belirtilmişti.
Senatörlerin, “ABD’nin Hasımlarıyla Yaptırımlar Yoluyla Çaba Etme Yasası” (CAATSA) bağlamında Türkiye’ye yaptırım uygulanması gerektiğini lakin Türkiye’nin NATO üyesi olmasının durumu komplike hale getirdiğini söz ettikleri kaydedilmişti.
Habere nazaran Trump, kendi idaresinin almak durumunda kaldığı F-35 kararı hasebiyle bir kere daha Barack Obama idaresini suçladı ve “Halen Türkiye’ye F-35 uçaklarını satabiliyor olmayı isterdim.” yorumunu yapmıştı. Tıpkı bağlamda Trump, kendinden evvelki idarenin kusurlarına dikkati çekerek Türkiye’ye S-400’lerden ötürü yaptırım uygulamak istemediğini senatörlere tabir etmişti.
Konuyla ilgili Amerikan Washington Post gazetesinde yer alan haberde de Trump’ın, “NATO müttefiki Türkiye’ye CAATSA yaptırımlarının tamamının uygulanmasına karşı çıktığını” lisana getirdiği bildirilmişti. Haberde, Trump ile kimi senatörler ortasında hafif atışmaların da yaşandığı belirtilen görüşmede, ABD Lideri’nin yaptırımlardan çok Türkiye ile nasıl müzakere edilmesi gerektiği konusuna vurgu yaptığı söz edilmişti.
Trump, Türkiye konusunda geçen hafta yaptığı son açıklamada, Barack Obama idaresinin Türkiye ile ilgili yanılgılarına vurgu yaparak “Birçok bakımdan çok sıkıntı bir durum. Türkiye bağlamında evvelki idare çok büyük yanlışlar yaptı ve bu çok makûs. Münasebetiyle şu anda buna (yaptırımlar konusuna) bakıyoruz, ne yapabileceğimize bakıyoruz. Şimdi (kararımızı) açıklamadık.” demişti. Trump, bu açıklamasından kısa mühlet evvel ise “Türkiye’ye yaptırım getirecek misiniz?” halindeki bir soruya, “Hayır. Şu anda buna bakmıyoruz.” biçiminde cevap vermişti.
