Boğaziçi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi (İİBF) İşletme Bölümü’nde yüksek lisans tezi olarak hazırlanan araştırma, yaşlı nüfusun toplumsal medya kullanım motivasyonlarını ve toplumsal medyanın yaşlıların günlük hayatını nasıl etkilediğini husus alıyor. Boğaziçi Üniversitesi İşletme Bölümü’nden 2016’da mezun olan ve birebir kısımda Yüksek Lisans derecesini 2019’da alan Eda Sena Şenceylan’ın (BÜ ’16) yürüttüğü araştırma, İİBF Dekanı Prof. Dr. Ayşegül Toker’in danışmanlığında sonuçlarını verdi.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun ‘İstatistiklerle Yaşlılar’ çalışmasına nazaran Türkiye’de yaşlı nüfusun internet kullanımı 3.4 kat arttı. Hanehalkı bilişim teknolojileri kullanım araştırması sonuçlarına nazaran, internet kullanan 65-74 yaş kümesindeki yaşlı bireylerin oranı 2018 yılı itibariyle yüzde 17’ye yükseldi. İnternet kullanan yaşlı bireyler ortasında erkeklerin bayanlardan daha fazla internet kullandığı görüldü. TÜİK’in nüfus projeksiyonlarına nazaran, yaşlı nüfus oranının 2023 yılında yüzde 10.2, 2030 yılında yüzde 12.9, 2040 yılında yüzde 16.3, 2060 yılında yüzde 22.6 ve 2080 yılında yüzde 25.6 olacağı varsayım ediliyor. Birleşmiş Milletler raporları ise 60 yaş üstü küresel nüfusun 2017’de 962 milyon olduğunu, bu sayının 2050’de 2.1 milyarı bulacağını öngörüyor.
Prof. Dr. Ayşegül Toker ve Eda Sena Şenceylan bu bilgilerden hareketle Türkiye’de yaşlı nüfusun toplumsal medya ile etkileşimini ve toplumsal medya kullanım motivasyonlarını mercek altına aldı. Şimdiye dek literatürdeki pek çok araştırmanın gençlerin toplumsal medya kullanımı üzerine ağırlaştığına dikkat çeken araştırmacılar, toplumsal medya bağlamında yaşlı kümeleri ile yapılan araştırmaların genç kümelere kıyasla daha kıyıda köşede kaldığına dikkat çektiler.
Gençlerin ‘’dijital dünyanın yerlileri’’ olarak kabul edilmiş olmasına karşın artık günümüzde bu tablonun değişmeye başladığını belirten araştırmacılar, yaşlıların giderek toplumsal teknolojilere daha tesirli biçimde entegre olduklarını ve daha fazla ve çeşitli toplumsal medya işlevi kullanarak kendilerini geliştirebildiklerini vurguladılar.
Bu bakış açısıyla, yaşlıların artık toplumsal teknolojilerin yararları konusunda değerli bir farkındalık kazanmaya başladığını belirten Prof. Dr. Toker ve Şenceylan, bu nedenle yaşlıların dijital hayatının ve dijital hayatın onlar ve toplum üzerinde tesirinin tahlil edilmesinin bir gereklilik olarak gündeme geldiğini kaydetti.
Bu mevzuyu ele almaya öncelikle kendi yakın etraflarından örneklerden başladıklarını belirten Prof. Dr. Ayşegül Toker, daha evvel yaş almış şahıslarla gibisi bir çalışmanın Türkiye’de yapılmamış olduğuna dikkat çekti. En süratli büyüyen online kullanıcı kümelerinden biri olan yaş almış şahısların toplumsal medya ile bağlarının ve toplumsal medyanın hayatlarındaki tesirinin tahlil edilmesinin günümüzde bir gereksinim olarak öne çıktığını belirten Toker, yaşlı bireyler için toplumsal medyanın manasının ‘’ hayatı yakalamak, hayatın dışında kalmamak’’ üzere motivasyonlar olduğunu kaydetti.
Sosyal medya kullanımı ‘’atıl olma’’ hissini engelliyor
Araştırmada İstanbul yüklü olmak üzere Ankara, İzmir üzere kentlerden, emekli, yüklü üniversite mezunu, toplumsal medya kullanan 65 yaş üstü 201 şahısla yüz yüze ve anket yoluyla görüşüldü. Yaşlıların toplumsal medya kullanım nedenleri ortasında bilgi edinme, toplumsal etkileşim, cümbüş, etraf tesiri ve gözetleme motivasyonlarının öne çıktığı saptandı. Sonuç olarak ise, bu motivasyonlardan güç alarak kişinin hayatında daha merkezi hale gelen toplumsal medya kullanımının, yaş almış şahıslarda ‘’hayatı yakalama’’, ‘’içe kapanmayı engelleme’’, ‘’hayatın akışını yakalama’’, ‘’hayatla barışık hissetme’’ ve ‘’sosyal omurdaki çemberin içinde kalma’’ algısını güçlendirdiği gözlendi.
Araştırmaya katılanların yüzde 62.6’si bayanlardan, yüzde 37.3’ü erkeklerden oluştu. İştirakçilerin yüzde 67’si 60-65 yaş, yüzde 19.’u 65-70 yaş, yüzde 18’i 70-75 yaş ve yüzde 11’i de 75 yaş ve üstü bireylerden oluştu. Araştırmacılar, toplumsal medyanın yaşlı bireylerin hayatında tuttuğu yerin kıymeti ile toplumsal medya kullanan yaşlı bireylerin kendilerini daha az atıl hissetmeleri ortasında müspet bir ilgi olduğuna dikkat çekerek ‘’Yaşlı birey toplumsal medyaya hayatının değerli bir modülü olarak yer veriyorsa, atıl olma hissinden de o kadar uzaklaşıyor’’ sonucuna ulaştıklarını belirttiler.
Prof. Dr. Toker araştırmaya dair şu bilgileri verdi: ‘’Yaşlı nüfusta teknoloji anksiyetesi yahut bilgisayar kullanma korkusu literatürde üzerine epeyce çalışılmış bir husus. Ayrıyeten kimi araştırmalar da gösteriyor ki, 65 yaş ve üstü bireyler toplumsal, bilişsel, duygusal ve profesyonel özelliklerde ortaya çıkan aksaklıklar ile birlikte kendilerini ‘’geride kalmış’’ yahut ‘’atıl’’ hissedebiliyorlar. Bu kapasiteleri kaybettikleri için iktisada de katkıda bulunamıyorlar ve nitekim atıl kalıyorlar. Fakat bu bireyler teknolojiyi kullanmaya başladıktan sonra ‘’Bunu ben yapabilirim’’ duygusu ile keyifli oluyorlar.Bu manada toplumsal medya kullanarak dünyaya dahil olma hissini yine yakalıyorlar. Hatırlarsak, yaşlılar çoklukla dünyayı konutlarındaki pencereden bakarak seyreder ve o denli sosyalleşirlerdi, bugün artık pencereden değil bilgisayarlarımızın yahut akıllı telefonlarımızın ekranlarından dünyayı izliyor ve sosyalleşiyoruz. Bu nedenle biz de bu araştırmada toplumsal medyanın yaşlılar için hayatı yakalamaya olan tesirini görmek istedik’’.
