43 yıldır devam eden hafriyatlar ve dünyanın en eski kerpiç sarayı
28 yaşında genç bir arkeolog, kendini Mezopotamya bölgesindeki hafriyat çalışmalarına adıyor. 1976’da Arslantepe’ye geliyor ve o vakitten beri 43 yıldır grubuyla birlikte yılın üç ayı hafriyat çalışmalarını yürütüyor. 71 yaşındaki Marcella Frangipane, Arslantepe Höyüğü Hafriyat Heyeti Lideri ve grubuyla birlikte bugüne kadar gün yüzüne birçok eser çıkarmış.
Akşam üzeri Arslantepe Höyüğü’ne ulaşıp otomobilden heyecanla iniyorum. Bir an yetişemedim sanıyorum lakin güleryüzlü rehber kapıda karşılıyor ve şimdi kapanmadıklarını paylaşıyor. Ne vakit bu türlü bir tarihi yer gezsem daima merak ederim kimler ayak basmış buralara, o devir yaşayanlar artık bizi görseler ne yaparlar, ne düşünürler diye. Yeniden birebir heyecanla ve merakla gezmeye başlıyoruz Arslantepe Höyüğü’nü.
Geçmişten bu yana yerleşim yerlerindeki yapılarda kullanılan taş, kerpiç, toprak üzere materyaller, yapıların yıkılması ile tabanda bir katman oluşturarak hafif yükselmeye neden olmakta. Yerine yeni yapılar yapılıp yıkıldıkça da bu katmanlar artmakta. İşte bu katmanlı doruklara Höyük deniyor. Arslantepe Höyüğü’nde şu ana kadar yapılan hafriyatlarda yüksekliği 30 metreyi bulan 7 katman tespit edilmiş. Yapılan araştırmalar höyüklerin genelde düzlük alanlarda ve ırmak yakınlarında yer aldığını göstermekte. Başka höyüklerde olduğu üzere Arslantepe Höyüğü de Malatya Ovası’nda, Fırat Nehri’nin yakınında yer alıyor. Höyüğün eski ismi, Hitit kaynaklarına nazaran Malitiya, Geç Asur ve Urartu kaynaklarına nazaran ise Melid, Meliddu ya da Meliteya imiş.
Arslantepe’de birinci hafriyatlar 1930’larda bir Fransız grup tarafından başlamış. Hafriyatlarda avlu ve giriş kapısının yanında iki aslan heykeli, karşısında devrilmiş bir kral heykeli ile Geç Hitit Sarayı bulunmuş. Bu eserler o tarihlerde Malatya’da müze bulunmadığı için Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ne götürülmüş ve hala orada sergilenmekte. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra hafriyatlar La Sapienza Üniversitesi’nden bir takım tarafından başlatılmış ve günümüzde de sürdürülmektedir. Bu hafriyatlar sırasında bulunan 5 bin yıllık kerpiç saray Yakındoğu’da bilinen en eski kamusal saray olma özelliğini koruyor. Bu sarayın bulunması ile Anadolu’da devlet sisteminin 5 bin yıl evvel başladığı varsayım ediliyor.
Saray duvarlarında kireçten yapılmış ince bir sıva üzerine aşı boyası ve karbon kullanılarak çizilmiş fotoğraflar dikkat çekiyor. Fotoğraflar o kadar canlı ki 5 bin yıllık olduğuna inanamıyorsunuz. Kırmızı ve siyah renkteki bu figürler insan hızına benziyor. Başka yandan da ilah yahut şaman maskesini temsil ettiği de düşünülmekte.
Sarayın içinde iki tapınak bulunuyor. Tapınma gayeli kullanılsa da biçimleri ve küçük olmaları nedeniyle halktan çok seçkin kesitin kullandığı düşünülüyor. Beşerler ortasında ayrımcılık o periyotlarda bile varmış ne yazık ki. Sarayın bulunmasından sonra devam eden hafriyat çalışmaları sırasında diğer bir tapınak gün yüzüne çıkarılmış. Yapılan araştırmalar çok büyük olmayan bu tapınağın kerpiç saraydan daha eski olduğunu ortaya koyuyor. Bu tapınak sarayın daha alt katmanlarına yanlışsız kazıların devam edebilmesi için kaldırılmış. Tapınaktaki hafriyatlarda bulunan küçük çanak ve mühür baskılar, o devirde devlet tertibinin başladığını, devletin büyümesi ile devlet gücünün tapınaktan saraya geçtiğini ortaya koyuyor. Hafriyatlarda bulunan eserler ise Malatya Müzesi’nde sergilenmekte. Sarayın odalarında bulunan silahlar ve bilinen en eski kılıç da sergilenen eserler ortasında.
Malatya’ya giderseniz Arslantepe Höyüğü’ne kesinlikle uğramalı, Dünya’nın en eski kerpiç sarayını ziyaret etmelisiniz. Bu seyahatinizi daha manalı hale getirmek için Malatya Müzesi’ne de kesinlikle uğramanızı öneririm. Bizim vaktimiz olmadığı için ne yazık ki gidemedik fakat hafriyatlarda çıkarılan yapıtları görüp seyahatinizi bir bütünlük içinde tamamlamanız daha doyurucu olacaktır.
Levent Vadisi
Ülkemizdeki bilinmeyen hoşlukları keşfetme konusunda ben mi çok geri kaldım yoksa ülke olarak tanıtımını yapmakta mı biraz zayıf kalıyoruz bilemiyorum. Levent Vadisi’ni ne yazık ki Malatya seyahatimiz için yaptığım araştırmalar sırasında keşfettim. Gitmeden edindiğim bilgiler beni daha da heyecanlandırdı zira burada 65 milyon yıl öncesine dayanan kaya oluşumlarının bulunduğundan bahsediliyor. Burada ayrıyeten çok sayıda mağara da bulunuyormuş. 28 km uzunluğunda olduğu söylenen vadiyi baştan başa gezemedik fakat vaktiniz olursa keşfetmenizi tavsiye ederim. Burada vadiye bakan ve 2012’de hizmete açılan bir de seyir terası var. Yüksekliği 240 metre olan cam kısımda yürümek adrenalin severlere küçük bir heyecan yaşatıyor.
Levent vadisinin tanıtımı için 2 sene foto kamp aktifliği düzenlenmiş. Geçen sene 2.’si düzenlenen “Doğa Sporları Festivali” ile yerli, yabancı birçok turist ziyaret etmiş burayı. Okuduğuma nazaran 2017’de düzenlenen şenlikte İsviçreli bir atlet ip üstünde 1210 metreyi 74 dakikada yürüyerek dünya rekorunu bu vadide kırmış.
Kayısının adresi: Şire Pazarı
Malatya’ya kadar gelmişken nefis kuru kayısısını tatmak için gün sonunda rotamızı Şire Pazarı’na çeviriyoruz. Burada çeşit çeşit kayısı bulabileceğiniz dükkanlardaki esnaf, pazara girdiğiniz an prestiji ile sunduğu ikramlarla sizi ağırlamaya başlıyorlar. Kuru kayısının yanında pekmek, kuru üzüm, dut kurusu üzere yöresel öbür lezzetler de bulmanız mümkün.
